Voorwaarden voor de studie van de mystiek
De overwegingen over de mystiek, die door de Parijse Kanselier Jean Gerson in zijn voornaamste werk "De Mystica Theologia" als tijdloze uitspraken zijn vastgelegd, vormen een uitstekende inleiding voor de studie ervan.
Het is een speculatief traktaat dat de lessen over mystiek omvat die aan het begin van de vijftiende eeuw aan de Universiteit van Parijs werden gegeven. We vermelden ze, en voegen er korte opmerkingen aan toe.
1. Naast de Theologie die "symbolisch" of "eigen" wordt genoemd, bestaat er een Mystieke Theologie
Helaas is de erkenning van de Mystiek als theologische discipline, zes eeuwen na Gerson, nog steeds niet tot stand gekomen.
Over dit initiatief
De artikels op deze website worden gebracht door priester Paul Van der Stuyft, moderator van de Vereniging zalige Jan van Ruusbroec. Het is een vzw die werd opgericht met het oog mensen te helpen leven zoals God het voorzien of gepland heeft.
Ze wil uiteraard heel in het bijzonder haar leden ondersteunen in hun innerlijk leven en apostolaat.
Dat doen we aan de hand van inzichten en raadgevingen die vele heiligen en mystiekers ons hebben nagelaten.
Zoals de naam van onze vereniging doet vermoeden, doen we dat onder andere met de zeer diepe en rijke teksten van de zalige Jan van Ruusbroec.
We willen geen grote theorieën rond de oren slaan, maar stellen ons met een ontvankelijk hart open voor het Woord van God. Dat Woord heeft gedurende meer dan 20 eeuwen zoekende mensen aangesproken en geraakt. Velen hebben zich er spiritueel aan gevoed, en hebben er met hun leven van getuigd.
De literatuur die we lezend proberen te begrijpen en te duiden, heeft generaties mensen geholpen om dichter te komen bij het mysterie van ons christelijk geloof.
De vereniging wil haar steentje bijdragen bij het bekendmaken van deze christelijke spirituele schat door sessies, retraites, recollecties, lezingen, enz.
Het Centrum zalige Jan van Ruusbroec is de zetel van onze vereniging, en is eveneens de plaats waar een deel van onze activiteiten doorgaan.
Vervolg van deze bijdrage over de voorwaarden voor de studie van de mystiek
Aan de universitaire faculteiten wereldwijd blijft men haar bij andere disciplines onderbrengen. Ze is zeer lange tijd ondergebracht onder de Moraaltheologie en gezien als het uiteindelijke gevolg van een geleidelijke weg van morele vervolmaking. Niets is minder waar. Vandaag de dag zijn er ook mensen die haar verwarren met een bepaalde Filosofie en haar daarmee vermengen! Karl Rahner wordt erkend voor het feit dat hij haar heeft losgemaakt van de Moraal en heeft verbonden met de Dogmatiek. Wie weet wanneer de Mystiek bevrijd zal worden van dit nieuwe of bijkomende juk? Al is het minder zwaar dan het voorgaande.
2. De Mystieke Theologie is, wat betreft de leer die haar aangaat, gebaseerd op de innerlijke ervaringen die in de harten van de toegewijde zielen voortgebracht worden, daar waar de andere twee Theologieën voortkomen uit uiterlijke handelingen)
De Rijnlandse en Vlaamse mystici, van wie Gerson een kenner is, beginnen met steeds grotere nadruk de terminologie van de innerlijkheid te gebruiken en spreken over "introversie", over het "intieme", "innerlijke" leven. Dit doen ze om niet een afsluiting, maar de openheid naar de diepe en passieve ervaring die zij beleven te beschrijven. Al hun vermogens en hun mogelijkheden richten zich onweerstaanbaar tot de grond van de ziel, naar dat centrum van waaruit God Zich rechtstreeks meedeelt.
Gerson spreekt over "innerlijke ervaringen voortgebracht in de harten", omdat deze terugvloeiing van de werkzame vermogens eerst het hart bereikt. Daar voltrekt zich de "unio cordis" (de vereniging van het hart) zich, en men voelt dat precies daar een bovennatuurlijk vuur van liefde wordt ontstoken; deze vlam zal oplaaien en een ware vuurzee van liefde worden. Maar let op, de roep tot de innerlijkheid, naar datgene wat "intiem" is, verschilt aanzienlijk van de sentimentele toon die de term sinds de Romantiek heeft aangenomen. Geen sentimentalisme dus in de mystieke beschouwing! Bovendien heeft de "introversie" van de Spiritualiteit niets te maken met de persoonlijkheids-connotatie die de Psychologie aan de term geeft.
3. De Mystieke Theologie, aangezien zij is gebaseerd op ervaringen die met volmaaktere zekerheid gekend zijn, moet als volmaakter en zekerder worden beoordeeld
Het leergezag van de Heiligen, en alle geschreven spirituele tradities die de eeuwen hebben doorstaan, leggen zichzelf, na de Heilige Schrift, met het grootste gezag op. De literatuur die voortkomt uit de ervaring van de Geest communiceert met overtuigingskracht de mysteriën van het Woord en Zijn eeuwige Waarheid.
4. Hoewel niemand de Mystieke Theologie volledig kan leren als hij de principes ervan, die door middel van innerlijke ervaring worden verkregen negeert, moet men het aanbieden en ontvangen van haar leer toch niet nalaten
Vóór de vijftiende eeuw bezat niemand de conceptuele categorieën die geschikt waren om de Mystiek te doorgronden en te begrijpen. Zelfs de Meesters van de Theologie verraden in hun inquisitoriale verslagen een absolute onwetendheid. Vandaar de moeilijke houding van de Inquisitie, die begint (vanaf de dertiende eeuw) de dwaling tegen te gaan, de ketters te verjagen, en de mystici daarbij mee te veroordelen.
De meest relevante episoden zijn de vervolgingsacties ten nadele van zeer belangrijke Europese spirituele persoonlijkheden en zelfs bijvoorbeeld de veroordeling tot de brandstapel van Margherita Porete, schrijfster van het werk "Le miroir des âmes simples et anéanties" (De spiegel der eenvoudige zielen), die op 1 juni 1310 in Parijs, tegenover het stadhuis (Hotel de Ville) stierf.
In feite gingen de toegewijde mensen de confrontatie aan in de theologische disputen van de veertiende en vijftiende eeuw binnen de "scholen" die allen de onmogelijkheid voor de mens vaststellen om God te kennen, vanuit de veronderstelling dat het eindige nooit het Oneindige zal kunnen kennen. Aldus voeren de Scholastici, gebonden aan deze reducerende antropologische opvattingen, steeds meer vertekende lezingen uit van de mystieke meesterwerken en plaatsen de geschriften van de grote contemplatieven uit de geschiedenis (denk aan Gregorius van Nyssa) in een bewuste vergetelheid.
5. Aangezien niemand de dingen van de geest kent "dan door de geest die in hem is" (1 Kor. 2,11), zijn juist om die reden degenen die niet willen geloven om uiteindelijk te kunnen begrijpen, ongeschikte en volstrekt onbekwame toehoorders voor de studie van de Mystieke Theologie
Wie aanneemt dat hij de geldigheid van zijn eigen theologische systeem heeft vastgelegd en de Mystiek in zijn eigen conceptuele kaders kan onderbrengen, is totaal niet geschikt voor het begrijpen van een discipline die gebaseerd is op de literaire getuigenissen van de contemplatieven.
Pater Surin was een van die mystici die de hevigste vijandigheid van de theologen moest ondergaan. Daarom legt hij, met een ironische toon, in een van zijn geschriften uit: "Sommige scholastieke geleerden die menen, op grond van hun kennis, het recht te hebben auteurs zoals Tauler, Ruusbroec, Herp en Suso (namen die zij voortdurend noemen) te beoordelen, veroordelen hen, omdat zij niet in staat zijn te begrijpen wat zij hebben gezegd. Maar zij kunnen absoluut niet begrijpen dat iets de naam "theologisch" draagt en dat het niet onderworpen is aan hun oordeel. Is het dan mogelijk dat een scholastieke geleerde, voorbereid en bekwaam in de wetenschap die hij bedrijft, niet kan begrijpen wat een mystiek begenadigde zegt? Ja, zeker; hij hoeft niets anders te zijn dan een scholastieke geleerde".
6. De innerlijke operaties, vooral op het gebied van het gevoel, kunnen niet duidelijk worden uitgedrukt, noch kunnen zij op schrift worden vastgelegd zoals zij worden ervaren
Er is een onoverbrugbaare kloof tussen de ervaring zoals die wordt ontvangen en de taal die gebruikt wordt om deze te beschrijven. Alle mystici betreuren dit ten zeerste, maar hun vereniging met God is niet in woorden uit te drukken.
Geen enkele oude of moderne taal bezit de nodige uitdrukkingen die in staat zijn het goddelijke mee te delen. De Heilige Theresia van Avila is de eerste die bevestigt dat er een speciale genade nodig is om deze speciale ervaringen te beschrijven.
7. Het is mogelijk een mens te vinden die minder ervaren is in vrome gevoelens, maar meer geleerd is in het filosoferen over deze gevoelens
Om deze bewering van Gerson te helpen begrijpen, wil ik een vergelijking voorstellen: de "vromen" en de "leraren" waarover de Kanselier van Parijs spreekt, suggereren een analogie uit de kunstwereld.
Als er grote artistieke talenten bestaan zoals die van Masaccio, Leonardo, Ribera, Corot, bestaan er ook andere figuren, zoals bijvoorbeeld kunstcritici; dat zijn geleerde mensen die misschien niet meesterlijk een penseel kunnen hanteren, maar toch in staat zijn om zonder enige twijfel een echt werk van een vals werk te herkennen. Precies deskundigen, onderzoekers, die hun bekwaamheid niet uit boeken hebben verworven, maar door de geduldige, langdurige en aandachtige observatie van de grote meesterwerken van de kunst die in de Galerijen en Musea van de wereld worden tentoongesteld.
Voor de Mystiek geldt hetzelfde principe. Er zijn experts in de Mystiek die waarschijnlijk geen enkele buitengewone genade hebben ontvangen, maar die beter dan wie dan ook kunnen praten over het leergezag van de Heiligen en hun spirituele ervaringen. Hun leven is gewijd aan het aandachtig lezen van de meesterwerken van de Mystiek, zoals kunstcritici die hun vak niet leren uit boeken, maar in de zalen van de Musea en in het schip, het koor en de zijbeuken van de Kerken.
8. Het is passend dat de studenten en scholastieke geleerden, zelfs als zij ervaren zijn in vroomheid, zich ijverig oefenen in de vrome geschriften van de Mystieke theologie, mits zij er geloof aan hechten
De beste benadering voor de studie van de Mystiek blijft altijd het aandachtig en grondig lezen van de grote meesterwerken van de Spiritualiteit via een "inductief-beschrijvende" methode, die kenmerkend is voor filologische, literaire studies. De "analytisch-systematische" methode van de Theologie en de Filosofie is niet geschikt voor de studie van de Mystiek.
Onze taak zal zijn om te leren de waarheid te lezen die de Geest wil openbaren, en niet te proberen om anderen de geldigheid van ons psychologisch systeem te bewijzen.
Digitale bijdragen
Via YouTube worden regelmatig filmpjes beschikbaar gesteld. Daardoor wil de vereniging ook mensen te hulp komen met middelen die de moderne media tegenwoordig mogelijk maken.
Momenteel kunnen ze enkel via deze website gevonden worden, en worden ze niet voorgesteld aan mensen die op YouTube surfen of opzoekingen doen.
